OMGAAN MET VERLIES

Op safari heb je oog voor alles. Omdat het er thuis niet is, of omdat je er bedrijfsblind voor bent geworden. Survivalgidsen Jan en Jos nemen je mee op Safety Safari en werpen frisse blikken achter poorten en hekken. 

We reden samen terug van een klus. We hadden net met een groep managers over risicoreductie gesproken. Dat mocht toen nog, samenscholen. Op de radio hoorden we dat Noord Italië op slot ging vanwege het coronavirus. We verbaasden ons over onze eigen gedachten van een tijdje geleden. Een vreemd nieuw virus waadde met vernietigende kracht rond in China. Dat was erg ver weg, in een vreemd land. We namen er notie van, maar maakten ons er ook niet veel zorgen over, toen. Achteraf was dat natuurlijk uiterst naïef van ons en de rest van de wereld. 

Afstand
Zonder dat we het merken, maken we als mens voortdurend allerlei waarnemings- en beoordelingsfouten. We zijn gewoon niet zulke goede risicodenkers. Omdat statistiek moeilijk is. Maar ook omdat ons brein zo niet in elkaar zit. Het lijkt wel of we als mens geen goed waarneemsysteem hebben voor bedreigingen op afstand. Zodra iets in tijd, kilometers of relaties ver van ons verwijderd is, heeft het onze aandacht niet. Dan komen de signalen niet binnen. Die ochtend met de groep (toch weldenkende) managers viel dat ook weer op. We namen ze mee op Safety Safari door hun eigen bedrijf: we bespraken foto’s van risicovolle situaties. Wat opvallend was (maar tegelijkertijd altijd en overal voorkomt) is dat onveilige situaties altijd risicovoller worden ingeschat dan ongezonde situaties. Een foute wegafzetting werd massaal als meest risicovol gescoord. Blootstelling aan een gevaarlijke stof scoorde vrij laag.

De zichtbare en tamelijke zekerheid van iets dat hier en nu mis kan gaan, doet dus blijkbaar meer alarmbellen rinkelen dan een op zich grotere maar onzichtbare bedreiging waarvan het effect pas later in de toekomst merkbaar is. 

Prikkels
Gedragspsycholoog en Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman heeft veel onderzoek gedaan naar dit verschijnsel. We kunnen als mens op twee manieren tot een risico-oordeel komen zo redeneert hij: intuïtief of analyserend. Het intuïtieve beoordelingssysteem is evolutionair ouder. Het werkt snel en automatisch en kost ons weinig energie. Het is ons zoogdier- en reptielenbrein. In een oogwenk is het oordeel geveld. Vluchten of aanvallen, voordat de leeuw je te grazen neemt. Dat systeem heeft directe zichtbare en voelbare prikkels nodig om aan te gaan. De coronavirussen waren lang ver weg. En toen ze dichtbij waren, moesten virologen en andere medische experts alle zeilen bijzetten om het analytische hersensysteem van iedereen aan te zetten. Ze deelden hun grafieken, schema’s en kansberekeningen met de wereld van risicoleken. En dat is natuurlijk moeilijk. Het gebruik van de grijze massa kost veel energie en inspanning. En daar zijn we als mens zuinig op.

Verliesaversie
Maar los van die spaarstand is er nog iets wonderlijks zo ontdekte Kahneman.

In een van zijn experimenten gaf hij proefpersonen een geldbedrag en liet hen scoren hoe blij ze daar mee waren. Even later nam hij datzelfde bedrag weer af en liet ze opnieuw scoren. Wat bleek: het verlies voelt twee maal pijnlijker dan het plezier van het winnen. Hij noemde dit fenomeen ‘verliesaversie’.

Bij de langdurige ontkenning van de coronadreiging speelt ditzelfde mechanisme een rol, zo filosofeerden we in de auto. Als we onder ogen zien dat we massaal ziek worden, verliezen we namelijk ons zorgeloze bestaan, voorspoed, gezondheid, geluk en nog veel meer.

Helaas was het virus uiteindelijk niet te ontkennen.

Jan Snijder, survivalgids - veiligheidskundige – arbeidshygiënist
Jos Bus, survivalgids – communicator